Definicja Sterylizacja

Co znaczy STERYLIZACJA: Sposoby fizyczne
Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem
Warunkiem skutecznej sterylizacji jest bezpośredni kontakt drobno-ustrojów z parą wodną. Białko o większej zawartości wody ścina się szybciej, dlatego para wodna kondensująca się na bakteriach, wirusach, przetrwalni-kach, podnosi w nich zawartość wody, w związku z tym o sporo łatwiej do¬chodzi do koagulacji białka w niższej temperaturze.
Właściwa sterylizacja wymaga odpowiedniej temperatury i czasu. Mierzy się go od momentu uzyskania określonej temperatury i ciśnienia (tab. 4.1).
Tabela 4.1. Czas wyjaławiania w zależności od temperatury i nadciśnienia pary wodnej
Temperatura (°C) Nadciśnienie (bar) i Czas sterylizacji 120 1 15 min 134 2 5 min ~|
Przystępując do załadowania autoklawu należy pamiętać, iż rozmiar i sposób ułożenia pakietów i puszek w komorze ma ważne znaczenie dla prawidłowego przebiegu procesu sterylizacji. Pionowy kierunek przepływu pary w komorze wyznacza sposób układania załadunku w autoklawie. Jeżeli pakiety stanowiące załadunek będą zbyt duże, a ponadto ciasno ułożone, mogą stanowić barierę utrudniającą odpowietrzenie i dostęp pary do steryli-zowanych elementów.
Sterylizować można materiały wytrzymujące temperaturę 140°C: wyro¬aby metalowe, szklane, porcelanowe, płótno lniane i bawełniane, fartuchy i serwety chirurgiczne, gazę, watę, ligninę, wybrane wyroby plastikowe, wy-roby gumowe, wodę, roztwory substancji chemicznych nie rozkładające się w stosowanej temperaturze. Autoklawy działające w stomatologii nie działają w próżni, co znaczy, iż powietrze jest wypychane z komory poprzez wchodzącą parę.
Sterylizacja promieniami jonizującymi
Promieniowanie jonizujące (raczej gamma) działa silnie bakteriobój-czo. Dawka sterylizująca, wystarczająca do zapewnienia jałowości wynosi 2,5 megarada. Promieniowanie jonizujące głęboko przenika poprzez przed-mioty i płyny, niszcząc struktury DNA i RNA w komórkach bakteryjnych i wirusach.
Kontrola sprzętu
Polega na kontrolowaniu i monitorowaniu sterylizatorów przed przy-stąpieniem do ich użytkowania. W razie sterylizatorów na parę wodną ze wstępną próżnią mechanizm ten polega na kontroli usunięcia powietrza z ko¬mory dzięki testu Bowie-Dicka. Pozostałe powietrze jest czynnikiem ograniczającym penetrację pary wodnej w pakietach. Jeśli istnieją nieszcze¬lności w komorze i przewodach doprowadzających, pompa próżniowa nie działa poprawnie, para wodna jest złej jakości (zawiera dwutlenek węgla) to w komorze autoklawu powstaną kieszenie powietrzne, które uniemożli¬wiają penetrację pary wodnej i prowadzą do nieskutecznej sterylizacji. Test Bowie-Dicka należy wykonywać codziennie. Polega on na umieszczeniu w komorze pakietu zawierającego serwety płócienne z włożonym między nie arkuszem testowym z nadrukiem w kolorze kremowym. Po zakończo¬nym cyklu sterylizacji wyjmuje się arkusz testowy i ocenia. Jeśli nastąpiła równomierna zmiana zabarwienia koloru parametru z kremowego na czar¬ny, potwierdza to poprawną pracę sterylizatora. Jeżeli zabarwienie nie zmieniło się albo jest nierównomierne, rezultat jest niepoprawny.
Dopiero po wykonaniu testu Bowie-Dicka i uzyskaniu pozytywnego wy¬niku, można przystąpić do przeprowadzania innych kontroli.
Kontrola fizyczna
Polega na obserwacji zegarów wskazujących temperaturę, czas i ciśnienie obecnie panujące w aparacie. Najnowsze autoklawy posiadają funkcję po¬zwalającą na wydruk wartości poszczególnych parametrów w czasie każdej minuty procesu sterylizacji.
Kontrola ekspozycji (kontrola chemiczna)
Przeznaczona jest dla personelu obsługującego sterylizatory, który na podstawie wyniku może odróżnić pakiety wysterylizowane od niewystery-lizowanych.
Do kontroli wykorzystuje się taśmy wskaźnikowe pokryte termowrażli-wym barwnikiem. W razie pakietu wysterylizowanego widoczna jest zmiana zabarwienia parametru umieszczonego na zewnątrz pakietu. Zaletą to jest, iż rezultat jest możliwy do odczytania już pod koniec procesu steryli¬zacji.
Kontrola pakietu (kontrola chemiczna)
Kontrolę tę wykonuje się w celu monitorowania penetracji czynnika ste¬rylizującego w pakietach. Monitorowanie wnętrza pakietu dowodzi pra-widłowej penetracji czynnika sterylizującego i może potwierdzać osiągnię-cie właściwych parametrów w czasie sterylizacji. Do kontroli wykorzystuje się taśmy wskaźnikowe wrażliwe na wszystkie parametry krytyczne proce-sów sterylizacji. W razie pakietu wysterylizowanego widoczna jest zmiana zabarwienia parametru umieszczonego wewnątrz pakietu.
Kontrola wsadu (kontrola biologiczna)
Do kontroli wsadu służą testy biologiczne - sporale. Każde opakowanie te¬stu zawiera 106 przetrwalników. Przetrwalniki są osadzone na krążkach z bibuły. Użyte szczepy posiadają ściśle oznaczoną i powtarzalną charaktery¬stykę przeżywania w warunkach sterylizacji, co pozwala na dokładne zbada¬nie funkcjonowania urządzenia sterylizującego. W Polsce stosowane są testy:
• Sporal A - zawiera przetrwalniki Geobacillus stearothermophilus (da¬wna nazwa Bacillus stearothermophilus), służy do kontroli steryliza¬cji w autoklawach. Ulega całkowitemu wyjałowieniu tylko wtedy, gdy temperatura wewnątrz autoklawu wynosi nie mniej niż 121°C w cza¬się nie krótszym niż 20 min..
• Sporal S - zawiera przetrwalniki Bacillus subtilis, służy do kontroli su¬szarek. Ulega całkowitemu wyjałowieniu, gdy temperatura wewnątrz urządzenia wynosi nie mniej niż 160°C a czas działania jest nie krót¬szy niż 2 godz.
Sporale, a więc torebki papierowe z krążkami, wyjęte z opakowań folio-wych należy umieścić w różnych miejscach urządzenia sterylizującego. Po¬winny to być najtrudniejsze do penetracji partie sterylizowanego materiału czy sprzętu. Po zakończeniu sterylizacji zawartość torebek należy przenieść do probówek zawierających 10 ml bulionu cukrowego i inkubować poprzez 7 dni: sporal S w temperaturze 37°C, sporal A w temperaturze 55°C.
Jeśli sterylizacja była efektywna, bulion w probówkach pozostaje klaro¬wny. W razie nieskutecznej sterylizacji, w bulionie występuje zmęt¬nienie a na powierzchni tworzy się kożuszek. Wsady ze sterylizowanymi przedmiotami muszą pozostać nienaruszone, dopóki nie ma wyników ba¬dań, co następuje po 7 dniach.
■Przygotowanie narzędzi i gabinetu stomatologicznego
Sterylizacji podlegają elementy krytyczne, a więc przechodzące poprzez na¬turalnie jałowe obszary ciała, tkania albo układ naczyniowy, przepływa poprzez nie krew albo są wprowadzane do naczyń krwionośnych. Skażenie sprzętu krytycznego drobnoustrojami stwarza bardzo wysokie ryzyko zakażenia chorego. Odpowiednikiem sprzętu krytycznego są narzędzia chirurgiczne, cewni¬ki naczyniowe i moczowe, igły, i tym podobne
Kluczową zasadą jest dokładne wyjaławianie wszystkich narzędzi. Narzę¬dzia, których nie można wyjaławiać powinny być poddawane dezynfekcji wysokiego stopnia albo traktowane jako jednorazowe. Wyjaławianie narzę¬dzi złożona jest z kilku mechanizmów, to są:
• dezynfekcja,
• czyszczenie,
• przegląd,
• suszenie,
• opakowanie,
• wyjaławianie,
• przechowywanie w warunkach aseptycznych.
Wszystkie narzędzia bezpośrednio po zastosowaniu należy zanurzyć w środku dezynfekcyjnym. Wymagają one dokładnego oczyszczenia z pozostałych re¬sztek. Ma to duże znaczenie, bo mikroorganizmy mogą zachować zdol¬ność do życia, jeżeli na narzędziach pozostawać będą resztki organiczne, któ¬re tworzą rodzaj izolacji. W tym celu stosuje się płyny z detergentami i, o ile to jest możliwe, należy w czasie tych zabiegów:
• stosować myj Id automatyczne albo ultradźwiękowe,
• ostre elementy umieszczać w szczególnych pojemnikach do mycia (dla ochrony rąk i palców przed skaleczeniem ostrymi narzędziami),
• oddzielać od innych narzędzi igły, skalpele albo ostrza (igły ze strzyka¬wek zdejmować przy zastosowaniu szczypiec),
• niezabezpieczone pokrowcami powierzchnie należy dokładnie umyć przed dezynfekcją i podobnie w ten sam sposób postępować z po-wierzchniami dużych aparatów (na przykład głowic aparatów rentgenowskich albo elementów dotykanych rękami).
Sprzęt i narzędzia użyte w zabiegach polegających na przerwaniu ciągłości skóry albo które miały bezpośredni kontakt z łowią czy także ropą powinny zostać poddane dezynfekcji jak najszybciej. Przygotowując narzędzia do za¬nurzenia należy pamiętać, by były one otwarte i środek dezynfekcyjny mógł docierać do wszystkich powierzchni. Środek dezynfekcyjny nie powinien ści¬nać białka, niszczyć sprzętu i narzędzi, z kolei powinien dobrze rozpusz-
czać krew, śluz i ropę. Dezynfekcja usuwa jedynie około 1000 CFU w czasie jed¬nokrotnego procesu. Należy bardzo dokładnie czyścić narzędzia, usuwać krew, śluz, ropę, bo ma to wpływ na późniejszy sukces sterylizacji. Gdy element będzie umyty niedokładnie, zostanie więcej mikroorganizmów niż można usunąć w czasie jednokrotnego procesu.
Trzeba przy tym zwracać uwagę na drożność sprzętu. Instrumenty nale-ży układać tak, by się wzajemnie nie uszkadzały, a pojemniki ze sprzętem nie były przeładowane. Narzędzia powinny być dokładnie zanurzone. Mycie może być ręczne albo dzięki myjki ultradźwiękowej.
Wszystkie narzędzia z kąpieli w środku dezynfekcyjnym należy przenieść do roztworu detergentu dzięki narzędzi chwytnych. Następnie trzeba je umyć (używając rękawiczek) specjalną szczotką. W trakcie mycia należy sprawdzać stan techniczny narzędzi, w szczególności czynie są skorodowane. Na¬rzędzia z korozją trzeba odrzucić, bo po pierwsze - miejsca skorodowane są bardzo dobrym siedliskiem drobnoustrojów, a po drugie - korozja może rozprzestrzenić się na inne narzędzia.
Następnie narzędzia należy wypłukać w wodzie bieżącej i destylowa¬nej, ułożyć na suchej serwecie, wytrzeć do sucha każde osobno, ponownie skontrolować czystość i sprawdzić, czy są narzędzia skorodowane.
Narzędzia należy posegregować, zapakować w papier, specjalne rękawy papierowo-foliowe, czy pojemniki metalowe.
Tak przygotowane narzędzia poddaje się procesowi sterylizacji. w czasie jednokrotnego procesu sterylizacji usuwanych jest ok. 106 CFU.
Pakiet stosowany w gabinetach stomatologicznych:
• powinien służyć jednemu pacjentowi do jednego zabiegu,
• służyć poprzez moment nie przekraczający czasu skażenia (bez przykrycia 1-2 godz., pod sterylnym przykryciem 6-8 godz.),
• musi być wykorzystywany w jednym miejscu, ((na przykład na sali operacyjnej,
• niewykorzystany sprzęt z pakietu przy zabiegu u chorego uważać nale¬ży za niejałowy.
Sterylizowane materiały:
• powinny być suche,
• rozmiar pakietów nie może przekraczać wymiarów 10/10/30 cm,
• pakiety nie mogą dotykać ścian komory,
• wymagany jest wymuszony obieg powietrza,
• w momencie trwania cyklu nie należy otwierać drzwi sterylizatora.
Przygotowane materiały należy układać na tacy perforowanej albo na siat¬ce wyłożonej papierem. ponadto do środka pakietu trzeba włożyć kartkę ze listą narzędzi.
Przenoszenie niewyjałowionych narzędzi powinno odbywać się z sporą ostrożnością. Sterylizację należy przeprowadzać w autoklawach czy chemi-
klawach. Ostatni faza procesu wyjaławiania to przechowywanie w warun-kach aseptycznych. Jałowe narzędzia powinny być przechowywane w stanie suchym w szczelnych (nieprzepuszczalnych) pojemnikach.
Dla stomatologów w gabinetach stomatologicznych obecnie rekomendowane są małe sterylizatory klasy B, które umożliwiają sterylizację wszystkich ro-dzajów materiałów, szczególnie przeznaczone do wyrobów porowatych i po¬siadających otwory. Europejska Komisja Techniczna opracowała wstępny projekt norm zawierających ogólne i szczegółowe wymogi dotyczące tych sterylizatorów. Z badań mikrobiologicznych przeprowadzonych poprzez tę komisję wynika, iż do sterylizacji narzędzi stomatologicznych ( (((na przykład tur¬bin, uchwytów), narzędzi owiniętych i porowatych należy używać steryliza¬torów typu B. Powinny one spełniać następujące normy:
• usuwać powietrze w sposób powtarzalny dla każdego cyklu przy tej sa¬mej skuteczności (podciśnienie przynajmniej 0,8 bara),
• pozostawać pod pełną kontrolą parametrów temperatury i ciśnienia i sporali.
Po zatwierdzeniu tych norm nie jest wymagane wycofanie z użycia sta-rych sterylizatorów.
Skuteczność metod sterylizacji w stomatologii ilustrują tabele 4.2 i 4.3.
Endoskopy
Służące do zabiegów diagnostycznych i leczniczych ulegają zanieczy¬szczeniu prątkami gruźlicy, pałeczkami Helicobacter pylon, wirusami prze¬noszonymi drogą krwi (HBV, HCV, HIV). Po każdym zastosowaniu endoskopy po¬winny zostać oczyszczone; zdezynfekowane i wyjałowione, by zapobiegać zakażeniom pacjentów poddawanych zabiegom i personelu wyko¬nującego zabieg. w czasie mycia, jaki dezynfekcji wysokiego stopnia należy pamiętać, by endoskop był kompletnie zanurzony w roztworze, a jego kanały wypełnione płynem. Trzeba usunąć pęcherzyki powietrza wewnątrz, jak i na zewnętrznej powierzchni. Nie należy skracać czasu trwania procesu. Powierzchnię zewnętrzną i kanały trzeba dokładnie wypłukać sterylną wodą, zewnętrzną powierzchnię wysuszyć sterylną serwetą, a kanał jało¬wym powietrzem.
■usunięcie prionów z narzędzi stomatologicznych
Priony są oporne na działanie nukleaz, proteaz, promieniowanie UV przy 254 nm, dwuwartościowe kationy, chelatory jonów metali, kwasy (pH 3-7), hydroksyaminę, formalinę, sterylizatory na suche, gorące powietrze, tlenek etylenu, formaldehyd, glutaraldehyd. ponadto zaobserwowano, iż formaldehyd i glutaraldehyd działają jak utrwalacz prionów, powodując, iż stają się one bardziej stabilne i mniej podatne na tradycyjne sposoby steryli¬zacji.
Priony są wrażliwe na działanie 1 N NaOH, 4 M chlorowodorku guani-dyny albo izocyjanianu guanidyny, > 2% roztworu podchlorynu sodu, auto-klawowanie w 132°C poprzez 4,5 godziny przy nadciśnieniu 2 barów albo 133°C poprzez 20 min. przy nadciśnieniu 3 barów.
Jak wynika z nielicznych publikacji na temat chorób powodowanych poprzez priony, możliwe jest przenoszenie ich poprzez narzędzia stomatologicz-ne. Stwierdzono już obecność prionów w nozdrzach osób zakażonych albo zmarłych, na migdałkach, języku, tkance mięśniowej. Istnieją przypuszcze-nia, iż mogą występować we wszystkich płynach tkankowych osób zakażo¬nych. Z racji na bardzo długi moment wylęgania istnieje prawdopodobień¬stwo, iż taka osoba będzie korzystać z usług stomatologa, zanim pojawią się symptomy i choroba zostanie rozpoznana. Fakt, iż priony są oporne na działanie różnych rutynowych metod sterylizacji (rutynowo stosuje się do niektórych elementów parametry krytyczne: 132°C, 5 min., 2 bary)
i wymagają parametrów szczególnych (133°C, 20 min., 3 bary) może wywoływać niepokój, czy by na pewno jesteśmy bezpieczni u stomatologa. Być może należy zmienić parametry krytyczne do sterylizacji narzędzi.