Definicja dolichol (ang. dolichol)

Skrót
Dol

Opis hasła
Dolichole należą do rodziny długołańcuchowych, liniowych polimerów izoprenu. Po raz pierwszy o istnieniu tej grupy związków doniósł Hemming ze wspr. ponad 30 lat temu. Odkryto je w ekstrakcie lipidowym pochodzącym z ludzkiej nerki. Termin dolichol (z greckiego dolichos = długi) oznacza poliizoprenoidowy, pierwszorzędowy alkohol z nasyconą resztą a-izoprenową (w przeciwieństwie do poliprenolu, również liniowego polimeru izoprenu, charakteryzującego się nienasyconą resztą a-izoprenową). Dolichole są związkami charakterystycznymi dla organizmów zwierzęcych, ale stwierdzono również ich występowanie u drożdży i w śladowych ilościach w roślinach. Długość łańcucha waha się od 14 do 24 reszt izoprenowych. W naturze dolichole nie pojawiają się jako cząsteczki o jednej długości łańcucha lecz jako rodzina związków różniących się liczbą reszt izoprenowych, ale stałą i charakterystyczną dla danego organizmu. Dolichole występują w formie mono- lub difosforanów (rys. 1), które mogą być dodatkowo połączone z resztami sacharydowymi lub zestryfikowane kwasami tłuszczowymi. Stwierdzono też istnienie nowej estrowej pochodnej dolicholanu dolichylu. Początkowe etapy biosyntezy dolicholu, do utworzenia difosforanu farnezylu (szlak kwasu mewalonowego), są identyczne z biosyntezą steroli i ubichinonów. W wyniku kolejnych kondensacji difosforanu farnezylu z pięciowęglowymi cząsteczkami difosforanu izopentenylu powstaje łańcuch difosforanu poliprenylu, który po osiągnięciu charakterystycznej długości ulega defosforylacji, a jego reszta a-izoprenowa nasyceniu. Kolejność reakcji defosforylacji i saturacji nie jest do tej pory jasna. Dolichol i jego analogi odgrywają znaczącą rolę w organizacji i upakowaniu fosfolipidów w błonie biologicznej. Zwiększają one jej płynność i przepuszczalność. Wydaje się, że wspomagają one fuzję mikrosomów z pęcherzykami lipidowymi. W związku z tym uważa się, że dolichol występujący w błonach może odgrywać istotną rolę w transporcie pomiędzy aparatem Golgiego, błoną cytoplazmatyczną i lizosomami. Fosforan dolichylu pełni funkcję przenośnika reszt cukrowych w syntezie zewnątrzkomórkowych polisacharydów takich jak peptydoglikany, lipopolisacharydy i polipeptydy kapsularne. Jest donorem reszt mannozy w syntezie kotwicy glikozylofosfatydyloinozytolowej (GPI). W procesie N-glikozylacji białek jest również przenośnikiem reszt cukrowych, a jego forma difosforanowa służy jako nośnik i donor łańcucha oligosacharydowego kotranslacyjnie przenoszonego w całości na trójpeptyd Arg-Xaa-Thr(Ser) rosnącego łańcucha glikoproteinowego. O wiele mniej wiadomo o funkcji estrów dolicholi z kwasami tłuszczowymi. Przypuszcza się, że związane z dolicholami kwasy tłuszczowe służą do kierowania dolicholi do określonych miejsc w komórce.

CH₃ CH₃ CH₃

CH₃C ==== CH CH₂ [CH₂ C === CH₂] _n-2 CH₂ CH CH₂ CH₂ R

Rys. 1 Struktura dolicholu

R oznacza grupę: hydroksylową, fosforanową, difosforanową lub resztę kwasu tłuszczowegon n oznacza ilość reszt izoprenowych (14-24).